نمودار صادرات نفت ایران

آمار صادرات نفت ایران، همواره به عنوان یکی از عوامل تاثیرگذار در روابط  تجاری، بین المللی، سیاسی، اقتصادی و ...  از جایگاه ویژه ای برخوردار می باشد و با این حال، صادرات نفت ایران، با وجود تحریم ها و چالش های اخیر، بیش از پیش رو به رشد بوده و بر اساس آمار جهانی، امروزه بخش اعظم صادرات نفت ایران که حدود 90 درصد تخمین زده می شود که از طریق شرکت ها و واسطه های غیر رسمی، به چین صورت می گیرد و این امر ایران را به دومین صادرکننده بزرگ نفت به چین تبدیل کرده است. صادرات نفت خام ایران، در سال های اخیر، به ویژه در دو دهه گذشته با پشت سر گذاشتن چالش ها و نوسانات متعدد سیاسی و با وجود تحریم های موجود، همچنان روند صعودی خود را حفظ کرده است.

نمودار صادرات نفت ایران نشان می دهد که در اوایل دهه 2000 میلادی، صادرات نفت ایران روزانه حدود 2 میلیون بشکه بوده است که این مقدار با شروع تحریم های بین المللی در سال 2012 میلادی، به کمتر از روزانه 1 میلیون بشکه کاهش یافت. با این حال، توافق برجام در سال 2015 میلادی، موجب بازگشت روند صادراتی نفت به میزان پیش از تحریم شد که البته این روند با خروج آمریکا از برجام متوقف و تا سال 2020 روند نزولی را در پیش گرفت که با تلاش های دولت در سال های بعد بهبود یافت.

 نمودار صادرات نفت ایران ( 2000 - 2024 میلادی ) 

تولید نفت خام ایران، همچون صادرات نفت از نوسانات سیاسی بین المللی جدا نبوده و چه بسا ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند. در اوایل 2000 میلادی، تولید نفت ایران حدود 3.6 میلیون در روز، و در سال های 2004 تا 2008  به بیش از 4 میلیون بشکه در روز رسیده است که این افزایش تولید نفت، همزمان با افزایش صادرات آن همراه بود و با آغاز تحریم های بین المللی در سال 2012، علاوه بر صادرات تولید نفت ایران نیز با کاهش شدید رو به رو شد، به گونه ای که در سال های 2013-2014 به کمت از 3 میلیون بشکه در روز رسید و این روند نزولی در نمودار تولید نفت نیز قابل مشاهده است.

توافق برجام در سال 2015، افزون بر بهبود وضعیت صادرات نفت، در افزایش تولید نفت ایران نیز اثرگذار بوده و منجر به روند صعودی تولید تا 3.8 میلیون بشکه در روز شد. اما، با خروج آمریکا از برجام در سال 2018 تولید نفت به حدود 2 میلیون بشکه در روز رسید و این روند تا سال 2020 نیز ادامه داشت. از سال 2021 به بعد، تلاش دولت برای افزایش تولید نفت و بازیابی بازارهای از دست رفته با برنامه هایی نظیر عقد قرارداد و تفاهم نامه های صادرات نفت و فراورده های نفتی، دور زدن تحریم ها با استفاده از مسیرهای صادراتی غیر رسمی تر، استفاده از ظرفیت های موجود، مدیریت ذخایر و زیرساخت ها، توسعه میادین نفتی و افزایش ظرفیت تولید، منجر به افزایش تدریجی تولید شده است که این افزایش تولید، همزمان با بهبود نسبی صادرات رخ داده و تا سال 2024 به بیش از 3 میلیون بشکه در سال رسیده است.

وابستگی تولید و صادرات نفت ایران به عوامل خارجی و نوسانات بازار جهانی، ضرورت کاهش هرچه سریع تر وابستگی به درآمدهای نفتی و ریسک پذیری ساختار اقتصادی ایران را نمایان می سازد. دارا بودن ذخایر نفتی و پتانسیل تولید بالا، اگرچه یک مزیت محسوب می شود، اما وابستگی شدید بودجه کشور به نفت این مزیت را به یک نقطه ضعف تبدیل می کند.

 نمودار تولید نفت ایران ( 2000- 2024 ) میلادی 

 نمودار ستونی تولید نفت خام ( 2000-2024 ) 

نمودار تولید نفت و گاز ایران در سال های 2024-1965 بر حسب تراوات ساعت نمایش می دهد، تولید نفت خام ایران در دهه های 1960 و 1970 روند صعودی قابل توجهی داشته و در دهه 1970 به اوج خود رسیده است که این دوره به عنوان دوران اوج وابستگی اقتصاد ایران به نفت نیز شناخته می شود. رشد سریع تولید نفت در این دوران، در افزایش درآمد ها و بالا رفتن سطح رفاه نقش مهمی داشت. پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1979 و وقوع 8 سال جنگ تحمیلی، موجب کاهش تولید نفت ایران شد. افزایش تولید گاز ایران از سال 1980 و شتاب گیری روند تولید از اوایل سال 2000 میلادی، نشان دهنده تغییر سیاست های انرژی ایران مبنی بر استفاده از ذخایر عظیم گازی می باشد. به طور کلی روند نمودار تولید گاز طبیعی، همواره افزایشی بوده و با پیشی گرفتن از نفت خام، به منبع اصلی تولید سوخت های فسیلی در ایران تبدیل شده است که این تغییر ساختار موجب افزایش امنیت انرژی و تنوع در صادرات می شود.

 نمودار تولید نفت و گاز ایران ( 2024-1965) 

نمودار تراز گاز ایران، بر حسب میلیارد متر مکعب، در سال های 1970 تا 2025 میلادی در تصویر زیر قابل مشاهده است. همانطور که مشاهده می کنید، در سال های ابتدایی دهه 1970، گاز با سهمی محدود در سبد انرژی کشور، اختلاف چندانی میان تولید و مصرف نداشت. با این حال، از دهه 1980 به بعد، با توسعه زیرساخت های استخراج و انتقال، تولید گاز شتاب گرفت.

در سال های ابتدایی دهه 1970، سهم گاز در سبد انرژی ایران اندک بود و تولید و مصرف تفاوت چندانی نداشتند. با توسعه زیرساخت های استخراج و انتقال، از دهه 1980، تولید گاز به شدت افزایش یافته و در دهه 2000 میلادی، به رشد تصاعدی رسید. تولید گاز ایران، از کمتر از 20 میلیارد متر مکعب، در دهه های اولیه به بیش از 250 میلیارد متر مکعب، در سال های اخیر رسیده است. این رشد با افزایش بالای مصرف داخلی همراه بوده که  تقریبا تمام گاز تولیدی را در بر گرفته است. این افزایش مصرف، عمدتا به دلیل گسترش صنایع انرژی بر توسعه شبکه های خانگی و جایگزینی گاز طبیعی در نیروگاه ها صورت گرفته است.

الگوی صادرات ( میله های سبز ) و واردات گاز ایران ( میله های قرمز )، نیز در این نمودار قابل توجه می باشد. همانطور که میبینید، با وجود جایگاه ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان گاز جهان، صادرات خالص گاز محدود بوده و در برخی دوره ها نیز، به علت چالش های زیرساختی و نیاز های فصلی، واردات خالص گاز را هم داشته ایم.

 نمودار تراز گاز ایران ( 2025-1970 ) 

قیمت نفت خام ایران طی دو دهه اخیر، نمایانگر وابستگی تنگاتنگ این متغییر، به تحولات بازر جهانی انرژی، و شرایط ژئوپلیتیکی دارد. در اوایل دهه 2000 میلادی، قیمت نفت ایران، کمتر از 30 دلار در هر بشکه بود، اما با رشد اقتصادهای نوظهوری همانند چین و هند و افزایش تقاضای جهانی، روند صعودی قیمت هارا، به ویژه در سال های 2007 و 2008 تا اوج 140 دلار در هر بشکه، شاهدهستیم.

بحران مالی جهانی سال 2008، منجر به سقوط ناگهانی قیمت نفت شد، اما در سال های 2010 و 2014، نفت ایران دوباره به محدوده بالای 100 دلار بازگشت و با وجود تحریم های بین المللی و محدودیت های قابل توجه در صادرات، نقش مهمی در تامین بازار جهانی ایفا کرد. از سال 2015 به بعد، با افزایش تولید نفت شیل آمریکا و تشدید فشارهای سیاسی برایران، شاهد افت قابل توجه قیمت نفت بودیم، تاجایی که در سال های 2016 و 2017 به بازه ی 40 الی 60 دلار رسید.

قیمت نفت ایران، در مقطع بحران کووید 19 در سال 2020، به سبب افت بی سابقه ی تقاضای جهانی نفت و نیز کاهش همزمان تولید وعرضه آن، افزایشی کوتاه مدت، گاه تا نزدیک 100 دلار را تجربه کرد. در سال های 2021 به بعد، ثباتی نسبی در بازار نفت برقرار شد و قیمت نفت در محدوده 100 الی 120 دلار نوسان داشت. در نتیجه،عوامل زیادی همچون عرضه و تقاضای جهانی، تحولات سیاسی، تحریم هاو بحران های اقتصادی در نوسانات قیمت نفت خام ایران، تاثیرگذار هستند وفروش نفت خام، منبع درآمدی ناپایدار و پرریسک برای اقتصاد ایران به شمار می رود.

 نمودار قیمت نفت خام ایران ( 2000- 2024 ) میلادی

نفت خام ایران و انواع آن

ایران، با بیش از 9 درصد ذخایر اثبات شده نفت جهان به میزان بیش از 150 میلیارد بشکه نفت، به عنوان چهارمین دارنده بزرگ ذخایر نفتی جهان شناخته می شود. نفت خام ایران بر اساس معیار هایی نظیر شاخص API و درصد گوگرد به انواع زیر تقسیم می شوند:

 1. نفت خام اصلی صادراتی ایران: 

 نفت خام سبک ایران ( Iranian Light )

  نفت خام سنگین ایران ( Iranian Heavy )

 نفت خام فوق سنگین ایران ( Iranian Extra Heavy ) 

 2. نفت خام منطقه‌ای و میادین خاص: 

غرب کارون ( West Karoun Blend )

 لاوان ( Lavan Crude )

 پارس ( Pars Crude )

 سیری ( Siri Crude )

 دارخوین ( Darkhoin Crude )

 کوروش ( Kourosh Crude )

 سروش ( Soroush Crude )

 فروزان ( Forouzan Crude )

 نوروز ( Nowruz Crude )

 3. نفت خام‌های میادین مشترک یا اختصاصی: 

 فروزان مشترک با عربستان ( میدان مرجان )

 آزادگان شمالی و جنوبی

 یاران شمالی و جنوبی

 یادآوران

تاریخچه صادرات نفت ایران

نفت ایران در دوران هخامنشیان، با توجه به مستندات تاریخی مانند نوشته های هرودوت، مورخ یونانی در 7 کیلومتری روستایی در نزدیکی شوش استخراج میشده است، باستان شناسان نیز، در شوش و پاسارگاد لایه هایی از قیر به کار رفته برای عایق بندی کانال ها و کف سازه ها، ساخت ملات ضد آب، روشن کردن مشعل ها و چراغ ها، استفاده به عنوان آتش زا در نبرد ها و ...  پیدا کرده اند. جهانگرد مشهور ونیزی، مارکوپولو نیز در نوشته های خود، در سال 1273 میلادی شاهد استخراج نفت ایران در باکو و حمل و صادرات آن با کشتی و شتر به سایر نقاط جهان بوده است. در کتاب هفت اقلیم امین احمد رازی در سال 1601 نیز، به وجود 500 چاه نفتی در باکو اشاره شده است. امروزه باکو با منابع نفتی غنی خود، بنابر معاهده بسته شده بین ایران و روسیه، با عنوان "معاهده گلستان" در دوران قاجار به منظور آتش بس، از ایران جدا شده و متعلق به جمهوری آذربایجان است. در دوران سلطنت مظفرالدین شاه قاجار، علاوه بر این معاهده، قراردادی تحت عنوان قرارداد دارسی بین ایران و فردی به نام ویلیام ناکس دارسی داده شد که مطابق آن، دارسی  به مدت 60 سال مجوز کشف و بهره برداری از منابع نفت و گاز، اوزوکریت و آسفالت از سه چهارم مساحت کل کشور ایران را دارا بود. پس از آن رضا شاه در قراداد 1933، برای اصلاح این قرارداد حقوق و شرایطی را تا حدودی  به نفع ایران تغییرداد، اما در صادرات آن، نقشی نداشت. 16 سال پس از این قرارداد، قرادادی به نام گس - گلشائیان برای تعدیل قرارداد 1933تنظیم شد که مجلس شورای ملی آن را تصویب نکرد.

بیشتر بدانید:

موزه نفت ایران

گاهنامه تاریخچه نفت ایران

صادرات نفت ایران در دوران جنگ ایران وعراق با حمله های موشکی به میادین و تاسیسات نفتی و بنادر و پایانه های صادراتی تا حدود زیادی تحت تاثیر قرار گرفت. در آغاز جنگ در سال 1359 صادرات نفت ایران به دلیل بمباران این مناطق تقریبا متوقف شد. تولید نفت ایران نیز در این دوران به حدود یک و نیم میلیون بشکه در روز رسید در حالی که پیش از انقلاب، بیش از 6 میلیون بشکه در روز بود. با توجه به نیاز اساسی طرفین جنگ برای تامین هزینه ها به ویژه در شرایط جنگی، عراق تصمیم به انجام اقدامات موثرتر برای قطع صادرات و درآمد نفتی ایران، با جنگ نفتکش ها بود. با این حال، درطول دوران جنگ هشت ساله، عراق هیچگاه نتوانست صادرات نفت ایران را به طور کلی متوقف کند. 

دانلود و مطالعه کتاب های الکترونیکی صنعت نفت

________________مطالعه بیشتر_______________________